ဘင်္ဂလားဒေ့ရှ် ဝန်ကြီးချုပ် ဖြစ်သူ ရှိတ် ဟာဆီနာသည် သူမ ၂၀၀၉ ခုနှစ် ကတည်းက နည်းမျိုးစုံ သုံး၍ အုပ်ချုပ်လာသော တိုင်းပြည် မှ ထွက်ပြေးသွားခဲ့ရပြီ ဖြစ်သည်။ ထိုသို့ ဖြစ်လာသည်မှာလည်း ဒက္ကား မြို့ လမ်းပေါ် ဆန္ဒပြသူများမှ အင် နှင့် အား နှင့် မောင်းထုတ်နိုင်ခဲ့ခြင်းကြောင့် ဖြစ်သည်။

ယခု အခါ အိမ်စောင့် အစိုးရ အဖြစ် နိုဘဲလ် ငြိမ်းချမ်းရေး ဆုရ မိုဟာမက် ယူနွတ်စ် က ဦးဆောင် သွားမည် ဖြစ်သည်၊ ၎င်းသည် ဘင်္ဂလားဒေ့ရှ် နိုင်ငံသားများ နည်းတူ "ဒုတိယ လွတ်လပ်ရေး တိုက်ပွဲ" ဟု ကင်ပွန်းတပ် ပြောဆိုလိုက်သည်။

ထိုစကား နှင့် အညီ ဖြစ်‌စေဖို့ အာဏာရှင်ကို မောင်းထုတ်ယုံမျှ နှင့် မပြီးသေး နိုင်ငံ၏ "ပုပ်သိုး ‌ဆွေးမြေ့လိုက်လာနေသော နိုင်ငံရေး စနစ် တခုလုံး ကို ပြုပြင် ပြောင်းလဲ ပစ်ဖို့ လိုအပ်လာသည်။ 

ဘင်္ဂလားဒေ့ရှ် ၏ စီးပွားရေး သည် ဒူပေနာပေ ခံနိုင်စွမ်း ရှိနေပြီး တက်ကြွသော လူ့မှု အဖွဲ့အစည်း များ ဝိုင်းရံထား၍ မဆိုးလှဟု ဆိုရမည် ဖြစ်သည်။

ပြဿနာ ဖြစ်နေသည်ကား လောဘဇော တိုက်ကာ သားစဉ်မြေးဆက် အုပ်ချုပ်လိုသည့် စနစ် နှင့် ယင်း အား ရိုးကျိုးစွာ အလုပ်အကျွေး ပြုနေသည့် အစိုးရ ဌာန များ၊ အုပ်ချုပ်ရေး မဏ္ဍိုင်များ ရှိနေခြင်း ကြောင့်ပင် ဖြစ်သည်။

ယူနွတ်စ် အဖို့က နိုင်ငံအား ဒီမိုကရေစီ လမ်းကြောင်း ပေါ် ပြန်တင် နိုင်ဖို့ အချိန်များများ စားစား ရတော့မည် မဟုတ်၊ ၎င်း၏ အောင်မြင်မှု၊ ကျရှုံးမှု သည် သန်းပေါင်း ၁၇၃ သန်း ရှိ ဘင်္ဂလားဒေ့ရှ် နိုင်ငံသားများ၏ ဘဝ ကို ပြဋ္ဌာန်းပေးလာတော့မည် ဖြစ်သည်သာမက တရုတ်၊ အိန္ဒိယ၊ ရုရှား နှင့် အနောက် အုပ်စု အကြား အားပြိုင်နေမှု ကိုပါ သက်ရောက်မှု ရှိလာပေတော့မည်။

ဘင်္ဂလားဒေ့ရှ်သည် နိုင်ငံရေး အားဖြင့် အချိန်အတောကြာ မုန်တိုင်းထန်နေခဲ့သည်။ ဇန်နဝါရီ လ အတွင်း မသမာသည့် နည်းဖြင့် ပြုလုပ်ခဲ့သော ရွေးကောက်ပွဲ ဖြင့် တိုင်းပြည်သည် လူဆိုးလူမိုက်များ ဝိုင်းရံပေးထားသည့် တပါတီ အုပ်ချုပ်ရေး စနစ်ဆီသို့ ထိုးဆင်းသွားပြီ ဖြစ်ကြောင်း အတည်ပြု နိုင်ခဲ့သည်။

ဇူလိုင်လ အတွင်း အစိုးရ အလုပ်အကိုင်များ ကို ခွဲတမ်း သတ်မှတ်လာခြင်း ကြောင့် ကျောင်းသား ဆန္ဒပြမှု များ အုံနှင့် ကျင်းနှင့် ထွက်ပေါ်လာခဲ့သည်။ အစိုးရ အလုပ်အကိုင် များ၏ ၃၀ ရာနှုန်းအား ၁၉၇၀ ကျော် တွင် ဖြစ်ပွားခဲ့သော လွတ်လပ်ရေး စစ်ပွဲ တွင် ပါဝင်ခဲ့သည့် စစ်ပြန်များ၏ သားသမီးများကိုသာ ခန့်အပ်ရမည်ဟု အမိန့်ထုတ်ပြန်ခဲ့သည်။ ကျောင်းသားများက ရှိတ် ဟာဆီနာသည် သူမ၏ ပါတီ ဖြစ်သော အဝါမီလိဂ် ပါတီ ထောက်ခံသူများ အား ဦးစားပေး ခြင်း သက်သက် ဖြစ်သည်ဟု ရှုမြင်ခဲ့ကြသည်။

‌‌ ကျောင်းသား ဆန္ဒပြမှု သည် နေချင်းညချင်း ဆိုသလို လူထု အုံကြွမှု ကြီး အဖြစ် ကူးပြောင်းလာခဲ့သဖြင့် အစိုးရမှ အိမ်အပြင် မထွက်ရ နှင့် ထွက်လာသည့် လူမှန်သမျှ ပစ်ခတ်ရန် အမိန့်ထုတ်ပြန်ခဲ့၍ လူ ၄၅၀ ခန့် သေဆုံးသွားခဲ့သည်။

နောက်ပိုင်း တွင် လူ အသက်ပေါင်းများစွာ ဆုံးရှုံးရမည့် အရေးကြောင့် စစ်တပ်သည် ရှိတ် ဟာဆီနာ အား ကျားကန်ပေးမှု ကို ရုပ်သိမ်းလိုက်သဖြင့် လူထု ကြီးသည် သူမ နေအိမ်အား ဝင်ရောက်စီးနင်း ခဲ့ကြသည်။ ပါကစ္စတန် ထံမှ နိုင်ငံ လွတ်လပ်ရေး ရရှိအောင် ဦးဆောင် တိုက်ပွဲ ဝင်ခဲ့သူ သူမ ဖခင် ၏ ရုပ်ထု အားလည်း ဖျက်ဆီးပစ်ခဲ့ကြသည်။

အိမ်စောင့် အစိုးရ အား ဦးဆောင်မည့် အသက် ၈၄ နှစ်ရှိ မိုဟာမက် ယူနွတ်စ်သည် အသေးစား ငွေရေး ကြေးရေး လုပ်ငန်း များ ကို စတင်ခဲ့သူ အဖြစ် တနိုင်ငံလုံး၏ လေးစား ကြည်ညိုမှု ရရှိထားသူ ဖြစ်သည်။ ၎င်းဖွဲ့စည်းမည့် အစိုးရတွင် မည်သူ‌ ပါဝင်လာမည် နှင့် မည်မျှ ကြာမည် ဆိုသည်ကို ရှင်းလင်းစွာ မသိရသေးပေ။

ဘင်္ဂလားဒေ့ရှ် သည် နိုင်ငံ စတင် ပေါ်ထွန်းလာချိန်မှ ယခုအထိ စစ်အုပ်ချုပ်ရေး သို့မဟုတ်ကလည်း ကသောင်းကနင်း နိုင်လှသော ဒီမိုကရေစီ အုပ်ချုပ်ရေး အောက် တွင် ရှိနေခဲ့သည်။ အာဏာသည်လည်း ရှိတ် ဟာဆီနာ၏ အဝါမီလိဂ် ပါတီ နှင့် ပြိုင်ဖက် ဘင်္ဂလား‌ဒေ့ရှ် အမျိုးသားရေး ပါတီ ဘီအင်ပီ တို့ ဗုံလုံတလှည့် ငါးပျံတလှည့် အုပ်ချုပ်နေခဲ့ရာမှ ၂၀၀၉ တွင် အဝါမီလိဂ် ပါတီ အနိုင်ရသည့် အလှည့် ရောက်လာချိန်တွင်တော့ စီးပွားရေး ဦးမော့လာသည့် အချိန်နှင့် တိုက်ဆိုင်နေသည်။

အထည်အလိပ် လုပ်ငန်း၏ မောင်းနှင်အားဖြင့် စီးပွားရေး တိုးတက်မှု နှုန်းသည် တနှစ်လျင် ၇ ရာနှုန်း ခန့် ရှိလာပြီး စာတတ်မြောက်သူ များပြားလာသည်။ အမျိုးသမီးများ လုပ်ငန်းခွင် ဝင်လာကြပြီး ဆင်းရဲ နွမ်းပါးမှု လျော့ကျလာသည်။ ထွန်းသစ်စ ဈေးကွက်များ တွင် ဘင်္ဂလားဒေ့ရှ်သည် ထိပ်ဆုံးသို့ ရောက်လာခဲ့သည်။

ရှိတ် ဟာဆီနာသည် သံတမန်ရေး တွင် အိန္ဒိယ နှင့် နီးနီးကပ်ကပ် ဆက်ဆံလာခဲ့ပြီး စစ်ရေး၊ စီးပွားရေး ပိုင်းတွင် တရုတ် နှင့် ဆက်ဆံရေး ထူထောင်လာခဲ့ပသည်။ တဖက်တွင်လည်း အနောက်အုပ်စု နှင့် လက်ချင်း ဆက်လာခဲ့ပြန်သည်။

ပြည်တွင်း တွင်တော့ လူထု ကို ပို၍ ဖိနှိပ်ချုပ်ချယ်လာခဲ့သည်၊ လူရယ်စရာ ကောင်းအောင် ရုပ်ပျက်ဆင်းပျက် လုပ်ခဲ့သည့် ဇန်နဝါရီ ‌ရွေးကောက်ပွဲ မတိုင်မီ အတိုက်အခံ အများအပြားကို အကျဉ်းချ ထားခဲ့သည်။ ဘီအင်ပီ ပါတီသည်လည်း ရွေးကောက်ပွဲ ကို မဝင်ပဲ သပိတ်မှောက်ခဲ့သည်။

အဝါမီလိဂ် ပါတီသည် ကျောင်းဆရာ အလုပ်မှ သည် ဘွဲ့ရ အလုပ်အကိုင်များ အထိ ထိန်းချုပ်လာခဲ့သဖြင့် လူငယ် ငါးပုံ နှစ်ပုံ ခန့် ကျပမ်းအလုပ်များဖြင့် ကျင်လည်နေရပြီး နိုင်ငံ စီးပွားရေးသည်လည်း အက်ကြောင်း လိုက်လာခဲ့သည်။

၂၀၂၀ တွင် ငွေကြေး ဖောင်းပွမှု နှင့် အတူ နိုင်ငံခြားငွေ များ ပြည်ပသို့ ရောက်ကုန်သည်။ ၂၀၂၁ တွင် ပြည်ပ အရံငွေသည် ထက်ဝက်ခန့် ကျဆင်းသွားပြီး ဒေါ်လာ ၁၉ ဘီလီယံသာ ရှိတော့သည်။

၂၀၂၃ တွင် နိုင်ငံတကာ ငွေကြေး ရံပုံငွေ အဖွဲ့မှ ပြည်ပ ‌ငွေပေးငွေယူ ရှင်းတမ်း အတွက် ဒေါ်လာ ၄.၇ ဘီလီယံ ချေးငှားခဲ့သည်။ သို့သော် လမ်းဒေါင့် ကွမ်းယာဆိုင်မှသည် ကုမ္ပဏီ ဒါရိုက်တာ ဘုတ် အဖွဲ့ ရုံးခန်းများ အထိ မှန်းချက် နှင့် နှမ်းထွက် မကိုက် ဖြစ်လာ၍ စိတ်ပျက်လက်ပျက် ဖြစ်လာကြသည်။

မစ္စတာ ယူနွတ်စ် အဖို့ လွန်စွာ ကြီးလေးသော တာဝန်ကြီးကို ထမ်းရွက်ရတော့မည် ဖြစ်သည်။ ပထမဆုံး အနေဖြင့် ငြိမ်ဝပ်ပိပြားရေး ကို ပြန်လည် တည်ဆောက်ပြီး လက်စားချေ အကြမ်းဖက် လုပ်ရပ်များ မဖြစ်ပေါ်အောင် တားဆီးရေး ကို ဦးစားပေး ဆောင်ရွက်ရမည် ဖြစ်သည်။ ထိုအတွက် အိမ်စောင့် အစိုးရ တွင် တတ်သိပညာရှင်များ၊ ဆန္ဒပြ ကျောင်းသားများ၊ အဝါမီလိဂ် ပါတီ အပါအဝင် နိုင်ငံရေး ပါတီများ မှ ကိုယ်စားလှယ်များ ပါဝင်ရမည် ဖြစ်သည်။

လတ်တလော ခြိမ်းခြောက်လာနေသည့် အန္တရာယ်ကြီးကား ပါကစ္စတန် ကဲ့သို့ အစ္စလမ်မစ် အစွန်းရောက် ဝါဒ ကူးစက်လာမည့် အရေးပင် ဖြစ်သည်။ ဘဏ္ဍာရေး အကျပ်အတည်း ပို၍ ဆိုးလာမည် ဆိုလျှင် တရုတ်ထံမှ ငွေ နှင့် လက်နက် များ ချေးရတော့မည် ဖြစ်၍ ယခင်ကထက် ပို၍ မှီခိုလာရဖို့ ရှိနေသည်။ ထိုအခါ တွင် အိန္ဒိယ နှင့် ဆက်ဆံရေး ပျက်ပြား နိုင်ပြီး ဒီမိုကရေစီ သည်လည်း တိုက်စား ခံရတော့မည် ဖြစ်သည်။

ရွေးကောက်ပွဲ အသစ် ကျင်းပဖြစ်လျင် ဘေးဖယ်ထုတ်ခံထားရ၍ ပြုပြင် မွမ်းမံခြင်း မရှိသေးသည့် ဘီအင်ပီ ပါတီ အာဏာပြန်ရလာနိုင်သည်။ ရှိတ် ဟာဆီနာ၏ ဖိနှိပ်မှု အမျိုးမျိုး ကို ကျောကော့ အောင် ခံခဲ့ရသည့် ပါတီ ခေါင်းဆောင် အမျိုးသမီးကြီးလည်း ဖင်တကြွကြွ ဖြစ်နေသည်၊ သို့သော် သူမ ပါတီသည်လည်း လူဆိုးလူမိုက်များ ဝန်းရံနေပြီး ကရိုနီ များကို ဦးစားပေး သည့် အစဉ်အလာ ရှိခဲ့ပြီး ဖြစ်သည်။

အခြေအနေများအရ မစ္စတာ ယူနွတ်စ်သည် မြန်မြန် သွက်သွက် လှုပ်ရှားနိုင်မှ ဖြစ်ပေတော့မည်၊ အိမ်စောင့် အစိုးရကို ကြာရှည် စွဲထားမည်ဆိုက လူ ထု အမြင် တိမ်းစောင်းလာနိုင်သည်၊ ထိုထက် ပိုဆိုးလာနိုင်သည်က စစ်တပ် ကို ထောက်ခံသူများ မှ အာဏာ ကို မလွတ်တမ်း ဆွဲကိုင်လာမည့် အရေးပင် ဖြစ်သည်။ ထို့အတွက် မစ္စတာ ယူနွတ်စ် အနေဖြင့် သင့်တင့်လျောက်ပတ်သည့် အချိန်အပိုင်း အခြား အတွင်း ရွေးကောက်ပွဲကို လုပ်ပေးရတော့မည် ဖြစ်သည်။

ထို့မတိုင်မီ ရှိတ် ဟာဆီနာ အိပ်ထဲ ထည့်ထားသည့် ရွေးကောက်ပွဲ ကော်မရှင် နှင့် တရားရုံးချုပ် တို့ကို အရင် သန့်စင် ပစ်ရမည်။

စီးပွားရေး ပိုင်းတွင် ငွေပေး‌ ငွေယူ ရှင်းတမ်း ညီမျစေရန် နိုင်ငံတကာ ငွေကြေးရံပုံငွေ အဖွဲ့ နှင့် ကမ္ဘာဘဏ် အဖွဲ့ မျိုးမှ ချေးငှားခြင်း၊ ငွေချေးစာချူပ်များ ထုတ်ရောင်းခြင်း၊ ပြည်ပ ရင်းနှီးမြုပ်နှံမှု များ ရှာဖွေခြင်းမျိုး ပြုလုပ်ရမည်၊ ထို့ပြင် အထည်အလိပ် ပို့ကုန်များ အတွက် အီးယူ နှင့် ကုန်သွယ်ရေး သဘော တူညီချက် အသစ် တရပ် ပြန်လည် ချုပ်ဆိုသင့်သည်။ ဘင်္ဂလားဒေ့ရှ်သည် လာမည့် နှစ်များ အတွင်း ဖွံ့ဖြိုးမှု အနည်းဆုံး နိုင်ငံ အဆင့် သတ်မှတ်ထားခြင်းမှ ပယ်ဖျက်ခံရတော့မည် ဖြစ်၍ ရရှိထားသော ကုန်သွယ်‌ ရေး နှင့် ချေးငွေ ဆိုင်ရာ အထူး အခွင့် အရေး များ ဆုံးရှူံးသွားတော့မည် ဖြစ်သည်။

ထိုထက် ပို၍ အရေး ပါနေသည်က မစ္စတာ ယူနွတ်စ် အနေဖြင့် လက်ရှိ နိုင်ငံရေး စနစ် တွင် လူငယ်များ၊ မြို့ပြ လူတန်းစား များ အား တံခါးဖွင့် ကြိုဆို သင့်ပေသည်။ ထို့အတွက် အသစ်ဖွဲ့စည်းလာမည့် နိုင်ငံရေး ပါတီများကို အနှောက်အယှက် ကင်းကင်း ဖြင့် စည်းရုံး လှုပ်ရှားခွင့် ပေးရမည် ဖြစ်သည်။ လက်ရှိ ပါတီကြီး နှစ်ခု ဖြစ်သော အဝါမီလိဂ် နှင့် ဘီအင်ပီ ပါတီ တို့အားလည်း နိုင်ငံရေး နန်းဆက် တွင် မပါဝင်သည့် ခေါင်းဆောင်သစ် များ တင်မြှောက်ရန် တွန်းအားပေးသင့်သည်။

အနောက်နိုင်ငံ များ အနေဖြင့် လက်ရှိ တွင် ၎င်းအားထောက်ခံမှု ပေးနေသည့် စစ်တပ်မှ နှောက်ယှက်လာလျင် အကူအညီ ‌ပေးရန် အသင့် ရှိနေရပေမည်။

အိန္ဒိယ အနေဖြင့်လည်း နိုင်ငံရေးအရ တည်ငြိမ်‌သော အိမ်နီးနားခြင်း မျိုး ဖြစ်စေချင်ပါက ဘင်္ဂလားဒေ့ရှ် ၏ ဒီမိုကရေစီ လမ်းကြောင်း ပေါ် ပြန်လည် လျောက်လှမ်း လာနေမှု ကို ဘဏ္ဍာရေး အရ ပါ အကူအညီ ‌ပေးသင့်လှပေသည်။

(၂၀၂၄ ဩဂုတ် ၈ ရက် နေ့ထုတ် အီကောနော်မစ် မဂ္ဂဇင်း ၏ အယ်ဒီတာ အာဘော် ဖြစ်‌ သော "People power: Bangladesh has ousted an autocrat. Now for the hard part" ကို ကောက်နှုတ်တင်ပြသည်။)