အခန္း (၂)
စီးပြားေရး ဘန္ဂ်ီ ၾကဳိး လႊဲ ကစားျခင္း
စီးပြားေရး သံသရာ၊ စီးပြားေရး က်ဆင္းမႈမ်ား ႏွင့္ စီးပြားပ်က္ကပ္ ဆုိက္လာျခင္းမ်ား
ထုိအေၾကာင္းကုိ မစမီ အခန္း (၂) ေခါင္းစဥ္ ျဖစ္သည္ ဘန္ဂ်ီ ၾကဳိးလႊဲကစားျခင္း ဆုိသည္ကုိေတာ့ မသိေသးသူမ်ား အတြက္ မ်က္စိထဲ ေပၚေအာင္ အနည္းငယ္ ရွင္းျပမွ ျဖစ္ေပမည္။ ထုိစကားက Bungee Jumping ဆုိေသာ္ အဂၤလိပ္ စကားျဖစ္ျပီး လူခႏၱာကုိယ္အား လြန္စြာ ရွည္လ်ားေသာ အီလပ္စတစ္ ပလပ္စတစ္ၾကဳိးအမာစား ျဖင့္ ခ်ည္ေႏွာင္ကာ တဖက္တြင္ ျမင္မားေသာ အေဆာက္အအုံ၊ တံတား၊ ကရိန္း၊ ေက်ာက္ေဆာင္ အစရွိသည္တုိ႕ႏွင့္ တဲြခ်ိတ္ကာ ေအာက္သုိ႕ ခုန္လႊဲကစားျခင္းမ်ဳိး ျဖစ္သည္။
၁၉၇၃ ခုႏွစ္ အေစာပုိင္းတြင္ နယူးေယာက္တုိင္း သတင္းစာၾကီးမွ ထိပ္သီး စီးပြားေရး ပညာရွင္ ေလးဦးအား ကမၻာစီးပြားေရး အေပၚ ေဟာကိန္းထုတ္ခုိင္းခဲ့သည္။ စီးပြားေရးသည္ ၆% ခန္႕တုိးတက္လာမည္ဟု အလန္း ဂရင္းစပင္က ေျပာဆုိခဲ့သည္။ ထုိသုိ႕ေသာ အခြင့္အေရးမ်ဳိးက ရွားပါးလွျပီး ရွယ္ယာမ်ားပင္ မျဖစ္သင့္ မျဖစ္ထုိက္သည့္ ေစ်းမ်ား ရလာမည္ဟု ေျပာခဲ့ျပန္သည္။ သူ၏ အေျပာက တ၀က္သာ မွန္ခဲ့သည္ဟု ဆုိရမည္ ျဖစ္သည္။ ထုိႏွစ္က စီးပြားေရးသည္ တကယ္တမ္း ၆% အထိ တိုးတက္လာသည္မွာ မွန္ေသာ္လည္း ရွယ္ယာေစ်းမ်ား မၾကဳံဖူးေအာင္တက္သည့္ ကာလမ်ဳိးေတာ့ ျဖစ္မလာခဲ့ေပ။ နယူးေယာက္ တုိင္းမ္ သတင္းစာ ေဆာင္းပါး ပါလာျပီးေနာက္ ရက္အနည္းငယ္ အၾကာတြင္ စေတာ့ရွယ္ယာမ်ားသည္ က်ဆင္းလာေနျပီး ထုတ္ေရာင္းရသည့္အထိ ျဖစ္လာေသာ Bear Market အျဖစ္ ေျပာင္းလဲသြားခဲ့ေပသည္။ ႏွစ္ကုန္ ပုိင္း ေရာက္သည့္အခါတြင္ေတာ့ ဆယ္စုႏွစ္မ်ားစြာ အတြင္း အဆုိး၀ါးဆုံးေသာ စီးပြားေရး က်ဆင္းမႈၾကီး ျဖစ္လာခဲ့ေပေတာ့သည္။
ဘာေတြ ျဖစ္ခဲ့ရသနည္း။ စီးပြားေရး တုိးတက္မႈႏွင့္ အတူ အလုပ္အကုိင္မ်ား ေပါမ်ားလာျခင္းမ်ားေၾကာင့္ စီးပြားေရး ကုန္ထုတ္စြမ္းအားသည္ သူတြင္ ခံႏူိင္ရည္ရွိသည့္ အားအင္ ကုန္ခန္းလာခဲ့ရသည္။ ေငြေၾကးေဖါင္းပြမႈႏႈန္းမ်ား ျမင့္တက္လာေနျပီး မၾကာမီမွာပင္ အတုိးႏႈန္းလည္း လုိက္ပါ ျမင့္တက္လာခဲ့ရသည္။ ထုိႏွစ္ ေအာက္တုိဘာလတြင္ အာရပ္ကမၻာ၏ ေရနံပိတ္ဆုိ႕မႈ သပိတ္ၾကီးသည္ မထင္မွတ္ပဲ ျဖစ္ေပၚလာခဲ့ရသည္။ ထုိ႕အတြက္ ေရနံေစ်းႏႈန္းမ်ား မုိးထိေအာင္ ျမင့္တက္သြားခဲ့ရေပေတာ့သည္။ ေနာက္ဆုံးတြင္ ျမင့္မားလာေနေသာ အတုိးႏႈန္းႏွင့္ စီးပြားေရး ေႏွးေကြးလာမႈမ်ား ေပါင္းစပ္လုိ္က္သည့္ ဒဏ္ကုိ စေတာ့ရွယ္ယာမ်ား ႏွင့္ အလုပ္အကုိင္မ်ားဖက္က ေက်ာေကာ့ေအာင္ ခံလုိက္ရျခင္းပင္ ျဖစ္သည္။
ေရရွည္တြင္ လူဦးေရ ၾကီးထြားလာျပီူ ကုန္ထုတ္စြမ္းအား တုိးျမင့္လာမႈေၾကာင့္ စီးပြားေရးသည္ တဖန္ ျပန္လည္ ဖြံ႕ျဖဳိးၾကီးထြားလာခဲ့ရသည္။ သုိ႕ေသာ္ လတ္တေလာတြင္ေတာ့ လုပ္ငန္းမ်ားသည္ က်ယ္ျပန္႕လာလုိက္ ဆုတ္ယုတ္သြားလုိက္ႏွင့္ သံသရာ လည္ေနခဲ့ရသည္။ အဆုိပါ သံသရာ စက္၀ုိင္းၾကီး ေအာက္ဆုံး ေရာက္လာသည့္ အခ်ိန္ကုိ ဖမ္းဆုပ္ကာ သင္၏ ရင္းႏွီးျမဳပ္ႏွံမႈအစုစု ႏွင့္ စီးပြားေရး ပလန္မ်ားကုိ တာဗုိခ်ာဂ်ာ သြင္း ေမာင္းႏွင္ႏူိင္မွသာ ျဖစ္မည္။ စက္၀ုိင္းၾကီး အျမင့္ဆုံး ေရာက္လာခ်ိန္တြင္ လုပ္မည္ဆုိက ေလလြင့္ဆုံးရႈံးသြားရမည္သာ ျဖစ္သည္။
အသုံးတည့္သည့္ ေဆး၀ါး မ်ားက မရည္တြက္ႏိူင္ေလာက္ေအာင္ စမ္းသပ္ထုတ္လုပ္ႏူိင္ခဲ့ၾကသျဖင့္ မိမိတုိ႕ အသက္ရွည္စြာ ေနႏူိင္ခဲ့ျပီး က်န္းမာသည့္ ဘ၀မ်ား ပုိင္ဆုိင္ႏူိင္ခဲ့ၾကသည္။ သုိ႕ေသာ္ ယခုအထိေတာ့ ကူးစက္ေရာဂါမ်ားကုိ အျမစ္မျဖတ္ႏူိင္ေသးေပ။ အလားတူပင္ ကၽြႏူပ္တုိ႕၏ ၾကြယ္၀မႈ ႏွင့္ စီးပြားေရးကုိ နားလည္ခဲ့မႈမ်ား သည္ ေရွ႕သုိ႕ တဟုန္ထုိး တုိးတက္ေအာင္ လုပ္ႏူိင္ခဲ့ေသာ္လည္း လုပ္ငန္းမ်ား၏ အတက္အက် သံသရာ ကုိမူ ပါယ္ဖ်က္ႏူိင္ေအာင္ လုပ္ႏူိင္စြမ္း မရွိေသးေပ။ စီးပြားေရး လုပ္ငန္းမ်ား၏ သံသရာ စက္၀န္း Business Cycle သည္ အဓိကအားျဖင့္ ေစ်းကြက္ စီးပြားေရး၏ ခန္႕မွန္းႏူိင္မႈ မရွိျခင္းႏွင့္ မေရွာင္ရွားႏူိင္ေသာ သေဘာသဘာ၀ ေၾကာင့္ပင္ ျဖစ္သည္။
စီးပြားေရး စက္၀န္း ႏွင့္ ေစ်းကြက္ စက္၀န္းသည္ အေတာ္မ်ားမ်ား တူညီေနၾကသည္။ ႏွစ္ခုစလုံးသည္ ပကတိ ျဖစ္ေပၚေနမႈ မ်ား ႏွင့္ ေမွ်ာ္လင့္ခ်က္မ်ား ၏ အျပန္အလွန္ လြန္ဆဲြေနမႈမ်ား ျဖင့္ လည္ပါတ္ေနျခင္းပင္ ျဖစ္သည္။ စေတာ့ရွယ္ယာ ေစ်းႏႈန္းသည္ ကုမၸဏီမ်ား၏ အနာဂါတ္္ကုိ အေလာင္းအစား ျပဳျခင္းမ်ဳိး မဟုတ္ပါလား၊ အခ်ိန္မေရြးလည္း မွားသြားႏူိင္သည္။ စီးပြားေရး လုပ္ငန္းမ်ားႏွင့္ အိမ္ေထာင္စုမ်ားသည္ သူတုိ႕၏ ေရာင္းအား ဘယ္ေလာက္ေကာင္းလာႏူိင္သည္၊ လုပ္ခႏႈန္းထားမ်ား တက္လာႏူိင္သည္ တုိ႕ေပၚ မူတည္ျပီး အျမဲလုိ ပလန္မ်ား ျပဳလုပ္ေလ့ရွိၾကသည္။ သုိ႕ေသာ္ အနာဂါတ္ကုိ ေသခ်ာ သိလားဆုိေတာ့ သိၾကသည္လည္း မဟုတ္ျပန္ေပ။ ထုိ႕အတြက္ မိမိတုိ႕ စိတ္တြင္ ထင္ျမင္လာမႈမ်ားႏွင့္ သိထားသည္မ်ားကုိ အေျခခံ တြက္ခ်က္ၾကျခင္းမ်ိဳးသာ ျဖစ္သည္။ ေမွ်ာ္လင့္ျခင္း ကလည္း အလကားေန ျဖစ္ေပၚလာသည္မ်ဳိးေတာ့ မဟုတ္၊ အရင္က ျဖစ္ပ်က္လာမႈမ်ား ေပၚ မူတည္ျပီး ျဖစ္လာရျခင္းမ်ဳိး သာ ျဖစ္ေပသည္။ ျပီးခဲ့သည့္လက ဗီဒီယုိ ဂိမ္းတခု အေတာ္ေလး အေရာင္းသြက္ခဲ့လ်င္ ယခုလအတြက္ အေရာင္းဆုိင္က အရည္အတြက္မ်ားမ်ား ထပ္မွာမည္သာ ျဖစ္သည္။ အလားတူ လြန္ခဲ့သည့္ ႏွစ္က အိမ္မ်ား အေရာင္းသြက္သာလည္ကုိ ေတြ႕က ေဆာက္လုပ္ေရး လုပ္ငန္းရွင္မ်ားက ယခုႏွစ္ အတြက္ အရင္ကထက္ အိမ္မ်ားကုိ ပုိ၍ ေဆာက္လာၾကမည္သာ ျဖစ္သည္။
စီးပြားေရး စက္၀န္း ႏွင့္ ေစ်းကြက္ စက္၀န္းသည္ တခုႏွင့္ တခု အျပန္အလွန္ အားျဖည့္ေပးေနၾကျပန္သည္။ General Electric ႏွင့္ eBay တုိ႕ ၏ ႏွစ္ပါတ္လည္ အစီရင္ခံစာတြင္ အျမတ္ေငြမ်ား တက္လာသည္ ဆုိက ရင္းႏွီးျမဳပ္ႏွံခ်င္သူမ်ားက ရွယ္ယာမ်ားကုိ ကမူးရႈးထုိး ၀ယ္ယူခဲ့ၾကသည္။ ကုမၸဏီမ်ား၏ ေငြ၀င္အား ႏွင့္ ပုိင္ဆုိင္မႈ တန္ဖုိးမ်ား ျမင့္တက္လာပါက အေၾကြးျပန္မဆပ္ႏိူင္သည့္ ကုမၸဏီမ်ား မရွိသေလာက္ နည္းလာမည္ ကုိ သိေနၾကေသာ ရင္းႏွီးျမဳပ္ႏွံသူမ်ားက ဘြန္း ဟု ေခၚေသာ ကုမၸဏီ ေငြေခ်းစာခ်ဳပ္မ်ားႏွင့္ အိမ္၀ယ္ ရန္ ေခ်းငွားထားသည့္ subprime mortgage (ေငြေခ်းသူ၏ ျပန္ဆပ္ႏူိင္မႈ အေနအထား ကုိ မဆန္းစစ္ပဲ ဘဏ္မ်ားက ထုတ္ေခ်းျခင္း၊) ကုိပင္ ၀ယ္ယူခဲ့ၾကျပန္သည္။ စေတာ့ရွယ္ယာ တန္ဖုိးမ်ား ျမင့္တက္လာျခင္းေၾကာင့္ ကုမၸဏီ စီအီးအုိ မ်ားက မိမိတုိ႕ကုိယ္ မိမိ ပါရမီရွင္မ်ား အလား ထင္လာခဲ့ၾကသည္။ ယင္းႏွင့္အတူ လုပ္ငန္းမ်ား တုိးခ်ဲ႕လာခဲ့ၾကသည္။ ရင္းႏွီးျမဳပ္ႏွံသူမ်ားေၾကာင့္ ေငြမ်ားလည္း အလြယ္တကူ ေခ်းငွား၍ ရေနသျဖင့္ လုပ္ငန္းရွင္မ်ားေရာ၊ သုံးစဲြသူမ်ားပါ ေငြကုိ မိမိတုိ႕ တတ္ႏူိ္င္သည့္ ပမာဏ ထက္ ေခ်းငွားလာခဲ့ၾကသည္။
ထုိသုိ႕ တဖက္ေစာင္းနင္း ျဖစ္လာမႈမ်ားသည္ ၾကာၾကာမခံပဲ အဆုံးတြင္ ျပန္ျပီး အပါတ္ေျပ လာခဲ့ရေပသည္။ လူမ်ားသည္ က်န္းမာသည္ထက္ နာမက်န္းျဖစ္မႈက ပုိျမန္လာသလုိ မ်ဳိးကဲ့သုိ႕ပင္။ ေစာေစာက ေျပာခဲ့သည့္ ရွယ္ယာေစ်းမ်ား က်ဆင္းေနသည့္ bear market သည္ တက္ေနေသာ ရွယ္ယာ ေစ်းကြက္ ျဖစ္သည့္ bull market ထက္ ပုိ၍ ျပင္းထန္စြာ ခံခဲ့ရသည္။ အလုပ္လက္မဲ့ႏႈန္းလည္း က်ဆင္းသလုိမ်ဳိး ေျဖးေျဖးခ်င္း မဟုတ္ပဲ တရိပ္ရိပ္ႏွင့္ ျပန္ ျမင့္တက္လာခဲ့ရသည္။ ထုိျဖစ္စဥ္ၾကီးက တဖက္ေစာင္းနင္း ျဖစ္လာမႈကုိ အဆုံးသတ္သြားေစျပီး စီးပြားေရး သံသရာသည္လည္း အလားတူ ျဖစ္လာခဲ့ရျပန္သည္။ ဆယ္ကုိးရာစု ႏွစ္ အတြင္း အေမရိကားတြင္ သဘာ၀ အႏၱရာယ္မ်ား မၾကာခဏ ဆုိသလုိ ျဖစ္ေပၚခဲ့သည္။ သီးႏွံမ်ား ပ်က္စီးျခင္းကအစ ဘဏ္မ်ား ျပဳိလဲခဲ့မႈ မ်ား အထိ ျဖစ္ခဲ့ဖူးသည္။ ၁၉၇၃ ႏွင့္ ၁၉၉၀ တြင္ ေရနံေစ်းႏႈန္းမ်ား ျမင့္တက္လာျခင္းကုိ ၾကဳံခဲ့ရျပန္သည္။ ၂၀၀၁ ခုႏွစ္တြင္ နည္းပညာ က႑တြင္ ရင္းႏွီးျမဳပ္ႏွံမႈမ်ား ဆုံးရႈံးသြားခဲ့ရသည္။ ၂၀၀၇ ခုႏွစ္တြင္ အိမ္တန္ဖုိးမ်ား ထုိးက်သြားခဲ့သည္။ ကၽြႏူပ္တုိ႕ အေနျဖင့္ စဥ္းစားစရာ ျဖစ္လာရသည္က အကယ္၍မ်ား ေစာေစာက ေျပာသည့္ တဖက္ေစာင္းနင္းျဖစ္မႈမ်ားမွ လုံျခဳံေအာင္ ျပဳလုပ္ႏူိင္ခဲ့လ်င္ ျဖစ္ေပၚလာမည့္ စီးပြားေရး က်ဆင္းမႈမ်ဳိးကုိ ေခ်ဖ်က္ႏူိင္မည္လား။ သုိ႕ေသာ္ေနာက္ဆုံးတြင္ေတာ့ ကၽြႏူပ္တုိ႕သည္ ေနာက္ဆုံးအၾကိမ္ ၾကဳံေတြ႕ခ့ဲရသည့္ ဗုိင္းရပ္စ္ပုိး ၏ အႏၱရာယ္မ်ဳိးကုိသာ ကာကြယ္ႏူိင္သည့္ နည္းလမ္းမ်ား ရွာၾကံျပဳလုပ္ႏူိင္ခဲ့ၾကသည္။ သုိ႕ေသာ္ ျပႆနာသည္ကား အဆုိပါ ဗုိင္းရပ္စ္ပုိးသည္ လုံးလုံးလ်ားလ်ား ေပ်ာက္ကြယ္သြားျခင္းမ်ဳိး မဟုတ္ပဲ သေႏၶေျပာင္းသြားခ်င္း မ်ဳိးသာ ျဖစ္မွန္း ရိပ္စားမိလာၾကသည္။ ထုိ႕အတြက္ ေနာက္ထပ္ အႏၱရာယ္တမ်ဳိးႏွင့္ ၾကဳံလာရဖုိ႕ ရွိေနသည္။ စီးပြားေရး သံသရာ စက္၀န္းသည္လည္း အလားတူ သေဘာပင္ ျဖစ္သည္။ စီးပြားေရး နယ္ပါယ္ တုိးခ်ဲ႕လာခဲ့မႈမ်ားသည္ ေနာက္ဆုံးတြင္ ပ်က္သုန္းသြားရစျမဲ ျဖစ္သည္။ ပ်က္သုန္းခဲ့ရသည့္ အေၾကာင္းရင္းသာ လ်င္ အေျပာင္းအလဲ ရွိေပသည္။